विलोम शब्द की परिभाषा, भेद और विधियाँ : 6000+ विपरीतार्थक शब्द

Vilom Shabd in Hindi

विलोम शब्द की परिभाषा : Vilom Shabd in Hindi:- आज के इस लेख में हमनें ‘विलोम शब्द की परिभाषा’ से सम्बंधित जानकारी प्रदान की है।

यदि आप विलोम शब्द से सम्बंधित जानकारी खोज रहे है? तो इस लेख को शुरुआत से अंत तक अवश्य पढ़े। तो चलिए शुरू करते है:-

अनुक्रम दिखाएँ

विलोम शब्द/विपरीतार्थक शब्द : Vilom Shabd in Hindi

प्रत्येक भाषा की शुरुआत शब्दों के माध्यम से होती है। किसी भी भाषा को सीखने के लिए उस भाषा के शब्दों को सीखना अनिवार्य होता है।

उदाहरण के तौर पर, अंग्रेजी भाषा को सीखने के लिए सबसे पहले अंग्रेजी के शब्दों के अर्थ को सीखना तथा याद करना होता है। उसी प्रकार से हिंदी भाषा को सीखने के लिए भी सबसे पहले हिंदी भाषा के शब्दों को उनके अर्थ सहित सीखना होगा।

इन शब्दों के द्वारा ही आप उपयुक्त समय पर सटीक शब्द का प्रयोग करके अपनी भाषा को सरल व सहज बना सकते है। विलोम शब्द ही वह सबसे अधिक प्रसिद्ध विधि है, जिसके द्वारा हिंदी भाषा के शब्दों को सीखा जा सकता है।

हिंदी भाषा में विलोम शब्द का एक अनूठा स्थान है। देखा जाए तो, बिना विलोम शब्द के हिंदी भाषा ही अधूरी है। विलोम शब्द का अध्ययन बचपन से विद्यालयों में करवाया जाता है।

वर्तमान समय में तो सरकारी नौकरी की परीक्षाओं में भी विलोम शब्द से सम्बंधित प्रश्न पूछे जाते है। इसलिए. आज के इस लेख में हमनें विलोम शब्द से सम्बंधित सम्पूर्ण जानकारी प्रदान की है।

इसके साथ-साथ हिंदी वर्णमाला के सभी अक्षरों से बनने वाले विलोम शब्दों को उदाहरण सहित बताया गया है।

विलोम शब्द की परिभाषा

किसी शब्द के विपरीत तथा उल्टे शब्द को ‘विलोम शब्द’ कहते है। साधारण भाषा में, जो शब्द किसी अन्य शब्द का उल्टा अर्थ बताते है, वह विलोम शब्द/विपरीतार्थक शब्द कहलाते है।

उदाहरण के तौर, हमनें एक शब्द लिया है, जो की ‘रात‘ है। तो अब इसका विलोम शब्द ‘दिन‘ होगा, क्योंकि रात का उल्टा दिन ही होता है।

विलोम शब्द/विपरीतार्थी शब्द कैसे बनते है?

विलोम शब्द/विपरीतार्थी शब्द निम्नलिखित विधियों के द्वारा बनते है:-

विधिउदाहरण
लिंग-परिवर्तन के द्वारामाता-पिता, भाई-बहन, पुत्र-पुत्री, वर-वधू, लड़का-लडकी, गाय-बैल, दूल्हा-दुल्हन, आदि।
भिन्न जातीय शब्द के द्वाराऊपर-नीचे, ज्यादा-कम, अनुराग-विराग, स्वतंत्र-पराधीन, आगे-पीछे, कड़वा-मीठा, आदि।
उपसर्ग की सहायता के द्वाराईश्वर-अनीश्वर, आस्था-अनास्था, स्वस्थ-अस्वस्थ, मान-अपमान, अल्पायु-दीर्धायु, अंतर्मुखी-बहिर्मुखी, आदि।
उपसर्ग के समान प्रयुक्त होने वाले शब्दों के परिवर्तन के द्वारागणतंत्र-राजतंत्र, अल्पसंख्यक-बहुसंख्यक, उत्तरायण-दक्षिणायण, एकतंत्र-बहुतंत्र, उदयाचल-अस्ताचल, विशालकाय-लघुकाय, आदि।
नज समास के पद बनाकरनश्वर-अनश्वर, आदि-अनादि, संभव-असंभव, आस्तिक-नास्तिक, अनाथ–सनाथ, सार्थक-निरर्थक, आदि।

विलोम शब्द के भेद

विलोम शब्द के कुल 3 भेद है, जो कि निम्नलिखित है:-

विलोम शब्द के भेद
स्वतंत्र विलोम शब्द
उपसर्गों से बने विलोम शब्द
लिंग परिवर्तन के आधार पर बने विलोम शब्द

1. स्वतंत्र विलोम शब्द

स्वतंत्र विलोम शब्दों की अनुलोम शब्दों से किसी प्रकार की स्वभावगत अथवा रुपगत समानता नहीं होती है तथा वह अनुमोल (गलती) की रूप-प्रवृति से स्वतंत्र होती है।

स्वतंत्र विलोम शब्द के उदाहरण

स्वतंत्र विलोम शब्द के उदाहरण निम्नलिखित है:-

शब्दविलोम शब्द
गुणदोष
जन्ममृत्यु
असलीनकली
आजकल
छोटाबड़ा

2. उपसर्गों से बने विलोम शब्द

उपसर्गों से बने विलोम शब्द में उपसर्ग लगाकर किया जाता है। अनुलोम शब्दों में उपसर्ग का प्रयोग कर विलोम शब्दों का निर्माण किया जाता है।

उपसर्ग से बने विलोम शब्द के उदाहरण

उपसर्ग से बने विलोम शब्द के उदाहरण निम्नलिखित है:-

शब्दविलोम शब्द
आस्थाअनास्था
चलअचल
ज्ञानअज्ञान
मानअपमान
शगुनअपशगुन

उपसर्गों से बने विलोम शब्द के भेद

उपसर्गों से बने विलोम शब्द के कुल 2 भेद होते है, जो कि निम्नलिखित है:-

उपसर्गों से बने विलोम शब्द के भेद
उपसर्गों के योग से बनने वाले विलोम शब्द
उपसर्गों के परिवर्तन से बनने वाले विलोम शब्द

(i). उपसर्गों के योग से बनने वाले विलोम शब्द

ऐसे उपसर्ग शब्द जिनमें मूल शब्द के साथ उपसर्ग लगाकर उस शब्द को उल्टा अथवा विपरीत कर देते है, वह ‘उपसर्गों के योग से बनने वाले विलोम शब्द’ कहलाते है।

जैसे:- वादी के साथ प्रति उपसर्ग लगाकर ‘वादी’ का उल्टा अर्थ प्रकट किया जाता है, जो कि ‘प्रतिवादी’ शब्द बनता है। अर्थात, वादी-प्रतिवादी इसी प्रकार मान का उल्टा अपमान, फल का उल्टा प्रतिफल।

(ii). उपसर्गों के परिवर्तन से बनने वाले विलोम शब्द

ऐसे उपसर्ग शब्द, जो उपसर्गों के परिवर्तन अथवा बदलाव से बनते है, वह ‘उपसर्गों के परिवर्तन से बनने वाले विलोम शब्द’ कहलाते है। जैसे:- अनुकूल का उल्टा प्रतिकूल, अनुराग का उल्टा विराग, सुरुचि का उल्टा कुरुची, अनाथ का उल्टा सनाथ, आदि।

3. लिंग परिवर्तन के आधार पर बने विलोम शब्द

जिन शब्दों का लिंग बदलकर अथवा परिवर्तन करके उन शब्दों का उल्टा अर्थ निकाला जाता है, वह ‘लिंग परिवर्तन के आधार पर बने विलोम शब्द’ कहलाते है।

जैसे:- पुल्लिंग से स्त्रीलिंग अथवा स्त्रीलिंग से पुल्लिंग बनाकर किया जाता है। उदाहरण के तौर पर:- बेटा से बेटी, पति से पत्नी, नर से नारी, माता से पिता, बहन से भाई, रानी से राजा, आदि।

लिंग परिवर्तन के आधार पर बने विलोम शब्द के उदाहरण

लिंग परिवर्तन के आधार पर बने विलोम शब्द के उदाहरण निम्नलिखित है:-

शब्दविलोम शब्द
गायबैल
राजारानी
भाईबहन
लड़कालड़का

उपसर्ग की तरह प्रयोग होने वाले शब्दों से बने विलोम शब्द 

उपसर्ग की तरह प्रयोग होने वाले शब्दों से बने विलोम शब्द निम्नलिखित है:-

शब्दविलोम शब्द
लघुकायविशालकाय
राजतंत्रगणतंत्र
एकतंत्रबहुतंत्र

विपरीत जाति के शब्दों से बने विलोम शब्द 

विपरीत जाति के शब्दों से बने विलोम शब्द के उदाहरण निम्नलिखित है:-

शब्दविलोम शब्द
न्यूनतमअधिकतम
गुलामआजाद
मीठाकड़वा

6000+ विलोम शब्द/विपरीतार्थक शब्द

यहाँ पर हमनें अ से अः तक तथा क से ज्ञ तक विलोम शब्द सारणीबद्ध रूप से प्रदान किये है, जो कि निम्नलिखित है:-

‘अ’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
अमृतविष
अथइति
अन्धकारप्रकाश
अल्पायुदीर्घायु
अनुरागविराग
आदिअंत
आगामीगत
आग्रहदुराग्रह
अनुजअग्रज
आकर्षणविकर्षण
अधिकन्यून
आदानप्रदान
आलस्यस्फूर्ति
अर्थअनर्थ
अपेक्षानगद
अतिवृष्टिअनावृष्टि
अंतआदि
अकंटककंटकित
अतरंगबहिरंग
अक्षतविक्षत
अन्तर्द्वन्द्वबहुर्द्वन्द्व
अक्षमसक्षम
अंतर्मुखीबहुर्मुखी
अदृश्यदृश्य
अन्दरबाहर
अस्तित्वअनस्तित्व
अंधकारप्रकाश
अर्हताअनर्हता
अकर्मकसकर्मक
अभिमुखप्रतिमुख
अकालसुकाल
अभिप्रेतअनभिप्रेत
अग्रपश्च
अधिमूल्यनअवमूल्यन
अगलापिछला
अवरप्रवर
अच्छाबुरा
अवनतिउन्नति
अधमउत्तम
अर्पणग्रहण
अध्यवसायअनध्यवसाय
अभिज्ञअनभिज्ञ
अधोमुखीऊर्ध्वमुखी
अनागतविगत
अधोगामीऊर्ध्वगामी
अधिकृतअनधिकृत
अतिअल्प
अथाहछिछला
अथइति
अनाथसनाथ
अनुकूलप्रतिकूल
अविचलविचल
अविस्मरणीयविस्मरणीय
अनिवार्यवैकल्पिक
अनुरागविराग
अच्युतच्युत
अग्रजअनुज
अस्तउदय
अवनिअम्बर
अवनतउन्नत
अस्त्रीकरणनिरस्त्रीकरण
अनुलोमविलोम/प्रतिलोम
अवलम्बनिरालम्ब
अमितपरिमित
अद्यतअनुद्यत
अपकारउपकार
अनुक्रियाप्रतिक्रिया
अस्थिरस्थिर
अपशकुनशकुन
आरोहअवरोह
अचलचल
अपचयउपचय
अनायाससायास
अभिशापवरदान
अधः पतनउत्थान
अपव्ययमितव्यय
अतिथिअतिथेय
अंतअनंत
अल्पायुदीर्घायु
अधूरापूरा
अल्पसंख्यकबहुसंख्यक
अपनापराया
अल्पज्ञबहुज्ञ
अपेक्षाउपेक्षा
अशक्तसशक्त
अत्यधिकस्वल्प
असीमसीमित
अनुरक्तिविरक्ति
अपराधनिरपराध
अर्जनवर्जन
अभिसरणअपसरण
अवकाशअनवकाश
अवाक्सवाक्
अक्षरक्षर
अग्निजल
अमरमर्त्य
अहिंसाहिंसा
अर्थअनर्थ
अवार्चीनप्राचीन
अगमसुगम
अल्पमतबहुमत
अमृतविष
अपमानसम्मान
अभ्यासअनभ्यास
अज्ञविज्ञ
अमावस्यापूर्णिमा
अलभ्यलभ्य
अनुग्रहविग्रह
अन्वयअनन्वय
अधुनातनपुरातन
अधिककम
अशनअनशन
अक्रूरक्रूर
असंभवसंभव
अतिवृष्टिअनावृष्टि
अभ्यस्तअनभ्यस्त
अल्पप्रचुर
अनुमतअननुमत
अमीरगरीब

‘आ’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
आकाशपाताल
आकर्षणविकर्षण
आहारनिराहार
आक्रमणप्रतिरक्षण
आगतअनागत
आस्तिकनास्तिक
आगामीविगत
आत्मीयअनात्मीय
आचारअनाचार
आत्मविश्वासआत्मसंशय
आदरअनादर/निरादर
आलोकतिमिर
आतुरअनातुर
आवश्यकअनावश्यक
आश्रितअनाश्रित
आरोहीअवरोही
आध्यात्मिकभौतिक
आयव्यय
आविर्भावतिरोभाव
आयातनिर्यात
आदृतअनादृत
आत्यन्तिकपरिमित
उत्साहनिरुत्साह
आशंकाविश्वास
आरोहणअवरोहण
आघातअनाघात
आग्रहदुराग्रह
आह्वानविसर्जन
आधारनिराधार
आकीर्णविकीर्ण
आगपानी
आकस्मिकसामयिक
आशानिराशा
आमिषनिरामिष
आशावादीनिराशावादी
आनंदमयविषादपूर्ण
आशीषअभिशाप
आभ्यन्तरबाह्य
आगमनप्रस्थान
आर्षअनार्ष
आकुंचनप्रसारण
आराध्यदुराध्य
आसक्तअनासक्त
आवर्तकअनावर्तक/विवर्तक
आहतअनाहत
आद्यअन्त्य
आस्थाअनास्था
आरम्भअंत
आरूढ़अनारूढ़
आहूतअनाहूत
आजादीगुलामी
आमंत्रितअनामंत्रित
आदिअंत
आहार्यअनाहार्य
आवृत्तअनावृत्त
आडम्बरसादगी
आश्चर्यअनाश्चर्य
आर्यअनार्य
आर्द्रशुष्क
आज्ञाअवज्ञा
आरम्भअंत
आदानप्रदान
आकलनविकलन
आदर्शयथार्थ
आदरणीयनिरादरणीय
आस्तिकनास्तिक

‘इ’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
इच्छुकअनिच्छुक
इज्जतबेइज्जत
इष्टअनिष्ट
इधरउधर
इच्छाअनिच्छा
इहलोकपरलोक
इतिअथ
इतिश्रीश्रीगणेश

‘ई’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
ईहाअनीहा
ईशअनीश
ईश्वरअनीश्वर
ईप्सितअनीप्सित
ईमानदारबेइमान
ईडानिंदा

‘उ’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
उत्तमअधम
उच्चनिम्न
उदयअस्त
उपयुक्तअनुपयुक्त
उपमानव्यतिरेक
उपादेयअनुपादेय
उत्तरदक्षिण
उल्लासशोक
उत्थानपतन
उन्मुखविमुख
उदघाटनसमापन
उज्जवलधूमिल
उत्पत्तिविनाश
उचितअनुचित
उन्नयनपलायन
उस्तादचेला
उर्वराबंजर
उत्कृष्टनिकृष्ट
उत्तीर्णअनुत्तीर्ण
उक्तअनुक्त
उन्न्मत्तअनुन्न्मत्त
उदभवअवसान
उदगमविलय
उदात्तअनुदात्त
उद्धतविनत
उच्छिष्टअनुच्छिष्ट
उषासंध्या
उदितअस्त
उदारअनुदार/कृपण
उद्वेगनिरुद्वेग
उष्णशीतल
उत्तेजनप्रशमन
उपमेयअनुपमेय
उपसर्गप्रत्यय
उत्कर्षअपकर्ष
उपस्थितअनुपस्थित
उन्मूलनरोपण
उल्लंघनअनुल्लंघन
उधारनकद
उपार्जितअनुपार्जित
उग्रसौम्य
उदग्रअनुदग्र
उदयाचलअस्ताचल
उन्नतअवनत
उद्यमीनिरुद्यम
उत्तरार्द्धपूर्वार्द्ध
उपयोगअनुपयोग
उन्मीलननिमीलन

‘ऊ’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
ऊष्माशीतलता
ऊँचनीच
ऊर्ध्वअधो
ऊधमविनय

‘ए’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
एकत्रविकीर्ण
एकाधिकारसर्वाधिकार
एकअनेक
एकेश्वरवादबहुदेववाद
एड़ीचोटी
एकार्थकअनेकार्थक
एकाग्रचंचल
एकाग्रचितअन्यमनस्क
एकताअनेकता
एषणाअनैषणा
एकांगीअनेकांगी
एकलसमूह
एकपक्षीयबहुपक्षीय
एकमुखीबहुमुखी

‘ऐ’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
ऐहिकपारलौकिक
ऐन्द्रीइंद्र
ऐतिहासिकअनैतिहासिक
ऐच्छिकअनैच्छिक
ऐक्यअनैक्य
ऐश्वर्यअनेश्वर्य

‘ओ’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
ओजस्वीनिस्तेज
ओछागंभीर
ओतप्रोतविहीन
ओहवाह

‘औ’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
औरतमर्द
औरसदस्तक
औपचारिकअनौपचारिक
औषधिअनौषधि
औचित्यअनौचित्य
औदार्यअनौदार्य
औदित्यअनौदित्य

‘क’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
कर्कशसुशील
कापुरुषपुरुषार्थी
कलंकितनिष्कलंक
कसूरबेक़सूर
कनिष्ठज्येष्ठ
कानूनीगैर-कानूनी
काट्यअकाट्य
कोलाहलशांति
क्रयविक्रय
कामीब्रह्मचारी
कुटिलसरल
कुंठितअकुंठित
कर्मठनिकम्मा
कुपथसुपथ
कुरूपसुरूप
कल्पनातीतकल्पनीय
कृष्णशुक्ल
कुव्यवस्थासुव्यवस्था
कालअकाल
कुलीनअकुलीन
कुशलअकुशल
कमीबाहुल्य
कृतज्ञअकृतज्ञ/कृतघ्न
कार्यअकार्य
कृपाअकृपा/कोप
करूणनिष्ठुर/निस्करूण/अकरुण
कृतअकृत
कटुमधुर
कृपनउदार/दानी
कड़ामुलायम
कुफलसुफल
कपटनिष्कपट
कृशपुस्ट
कलयुगसतयुग
कुख्यातविख्यात
कपूतसपूत
कुबुद्धिसुबुद्धि
कोमलकठोर
कुकृतिसुकृति
कर्मण्यअकर्मण्य
कुलटापतिव्रता
कर्षणविकर्षण
क्रमव्यतिक्रम
कुलदीपकुलांगर
कड़वामीठा
कुसुमवज्र
कीर्तिअपकीर्ति
कृत्रिमप्राकृत
क्रोधक्षमा
कारणअकारण
कल्याणअकल्याण
क्रूरसदय/अक्रूर
कायरसाहसी

‘ख’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
खण्डनमण्डन
खालीभरा
खिलनामुरझाना
खुशकिस्मतबदकिस्मत
खगोलभूगोल
खुशमिजाजबदमिजाज
खरीदनाबेचना
खूबसूरतबदसूरत
खुशनाखुश
खासआम
खुलाबंद
खीझनारीझना
खलसाधु/सज्जन
ख्यातकुख्यात
खाद्यअखाद्य
खेचरभूचर
खर्चआमदनी
खराखोटा
खेदप्रसन्नता

‘ग’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
गणतंत्रराजतंत्र
गहनविरल
गुप्तप्रकट
गंभीरअगंभीर
गर्मठंडा
गगनपृथ्वी
गहराछिछला/उथला
ग्रहणत्याग
गतिअवरोध
गुनाहगारबेगुनाह
गद्यपद्य
गम्यअगम्य
गृहीत्यागी/संन्यासी
गीलासूखा
गृहीतत्यक्त
ग्राम्यनगर
ग्रस्तमुक्त
गोरीसाँवली
ग्रथितविकीर्ण
गाढ़ापतला
गुरुलघु
गौरवलाघव
गुणदोष
गृहस्थसंन्यासी
गुरुत्वलघुत्व
गरलसुधा
गूढ़प्रकट/अगूढ़
गरिमालघिमा
गीतअगीत
गतआगत
गेयअगेय
गौरक्षकगौभक्षक
गोचरअगोचर
गमनआगमन

‘घ’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
घरबेघर/बाहर
घृणाप्रेम
घटनाबढ़ना
घाटालाभ
घटानाबढ़ाना
घनाविरल
घटकसमुदाय
घनाछितरा
घातप्रतिघात
घटितअघटित
घोषितअघोषित
घरेलुबाहरी
घोषअघोष

‘च’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
चरअचर
चंडशांत
चतुरमूढ़
चेतनअचेतन
चढ़ावउतार
चिकनाखुरदरा
चलअचल
चाहाअनचाहा
चर्चितअचर्चित
चैनबेचैन
चाटुकारस्वाभिमानी
चिंतितनिश्चिन्त
चारुअचारु
चिरायुअल्पायु
चित्रविचित्र
चिरंतननश्वर
चिरअचिर
चिरस्थायीअल्पस्थायी
चोरसाधु
चपलस्थिर
चंचुअयशस्वी
चेष्टानिश्चेष्टा

‘छ’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
छलनिश्छल
छूतअछूत
छलीनिश्छली
छोटाबड़ा
छादनप्रकाशन
छोराछोरी
छायाआतप
छुटकाराबंधन
छरहराथुलथुल
छात्रछात्रा
छांहधुप
छिन्नसंलग्न/युक्त

‘ज’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
जड़चेतन
जातिविजाति
जटिलसरल
जाड़ागर्मी
जन्ममृत्यु
जीवनमरण
जंगमस्थावर
जागरणशयन/निद्रा
जयपराजय
जागनासोना
ज्येष्ठकनिष्ठ
जागृतसुषुप्त
ज्वारभाटा
जीतहार
ज्योतितम
जड़ताचेतनता
जेयअजेय
जलथल/स्थल/निर्जल
जीर्णअजीर्ण
जवानीबुढ़ापा
जातीयविजातीय
जर्जलअक्षत
ज़ालिमरहमदिल
जननीजनक
जालीअसली
जोड़घटाव
जागरअनवधानता

‘झ’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
झगड़ाशांति
झूठसच
झंकृतनिस्तब्ध
झोपड़ीमहल
झंझातूफ़ान
झकझकाहटधुंधला
झंझटनिश्चितता

‘ट’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
टलअटल
टीकाभाष्य
टकसालीसामान्य
टूटनाजुड़ना

‘ठ’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
ठहरनाजाना
ठीकगलत
ठंडागर्म
ठोसतरल
ठाठसादगी
ठौरकुठौर

‘ड’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
डरनिडर
डालपत्ती
डाहसदभाव
डिम्भनिराडम्बर
डिम्बअक्षोभ

‘ढ़’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
ढंगकुढंग/बेढंग
ढाढ़सत्रास/निरुस्ताह
ढरनारूकना
ढालतलवार
ढालूसमतल
ढीठविनम्र

‘त’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
तरलठोस
तप्तशीतल
तरूणवृद्ध
तृषातृप्ति
तटमझधार
ताज़ाबासी
तलअतल
तीक्ष्णकुंठित
तन्द्राजागरण
तीव्रमंद
तृष्णावितृष्णा
तुलनीयअतुलनीय
तर्कपूर्णकुतर्कपूर्ण
तुच्छमहान
तेजधीमा
त्यक्तगृहित
तेजस्वीनिस्तेज
तामसिकसात्विक
तुकान्तअतुकान्त
तितिक्षाअसहिष्णुता
त्वरिमंथर
तिमिरप्रकाश

‘थ’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
थकावटस्फूर्ति
थोकफुटकर/खुदरा
थोड़ाबहुत
थिरगतिवान

‘द’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
दिवारात्रि
देयअदेय
दीर्घकायकृशकाय
दूषितस्वच्छ
दुर्बलसबल
दक्षिणवाम
दातायाचक
दिनरात
देवदानव
दुराचारीसदाचारी
दुष्टसज्जन
दासस्वामी
दोषीनिर्दोषी
दानीकंजूस
दुरुप्रयोगसदुप्रयोग
दुर्जनसज्जन
दयालुनिर्दय
दुर्दांतशांत
दानवदेव
दुर्गन्धसुगंध
दिनरात
दातासूम
दृढ़विचलित
दृश्यअदृश्य
दु:शीलसुशील
दोषगुण

‘ध’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
धनीनिर्धन
ध्वंसनिर्माण
धर्मअधर्म
धीरअधीर
धुपछाँव
धरागगन
धृष्टविनीत/विनम्र
धुव्रअस्थिर
धैर्यअधैर्य
धनात्मकऋणात्मक
धवलश्याम
धीरताअधीरता

‘न’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
नकदउधार
नश्वरअनश्वर
न्यूनअधिक
नखशीख
नागरिकग्रामीण
नवीनप्राचीन
नरनारी
नयापुराना
निर्गुणसगुण
निषिद्धविहित
निराशाआशा
निश्चलचंचल
निरोगीरोगी
निकटदूर
निःशुल्कसशुल्क
निरर्थकसार्थक
निर्दोषसदोष
निष्कामसकाम
नूतनपुरातन
निर्मलमलिन
निर्माणविनाश
नतउन्नत
निडरकायर
निरक्षरसाक्षर
निर्धनताधनाढ्यता
निरामिषसामिष
निंदास्तुति
नियमितअनियमित
निश्चितअनिश्चित
नियंत्रितअनियंत्रित
नित्यअनित्य
निर्भीकभयभीत
निर्दयसदय
निर्लज्जसलज्ज
निरुजतारूग्णता
निष्ठाअनिष्ठा
नेकीबदी
न्यायीअन्यायी
नैतिकअनैतिक
नितिअनीति
नैसर्गिकअनैसर्गिक
निर्दिष्टअनिर्दिष्ट
नमकहलालनमकहराम
नीरससरस

‘प’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
पण्डितमुर्ख
परुषकोमल
परिचितअपरिचित
परतंत्रस्वतंत्र
प्रकटअप्रकट/गुप्त
परिश्रमविश्राम
प्रवेशनिकास
पारितोषदण्ड
परमार्थस्वार्थ
पराअपरा
पक्षपातीनिष्पक्ष
पेयअपेय
पसंदनापसंद
पूराअधूरा
प्रसारणसंकुचन
पैनाभोथरा
प्रफुल्लम्लान
पूर्ववर्तीपरवर्ती
प्रगतिप्रतिगमन
परिहार्यअपरिहार्य
पक्काकच्चा
पटुअपटु
परोक्षप्रत्यक्ष/अपरोक्ष
पतनउत्थान
प्रोत्साहितहतोत्साहित
परिष्कृतअपरिष्कृत
प्रधानगौण
पार्थिवअपार्थिव
प्रशंसानिंदा
पाकनापाक
प्रत्ययअप्रत्यय
पापपुण्य
प्रभुभृत्य
प्रगल्भअप्रगल्भ
पवित्रअपवित्र
प्रतिष्ठाअप्रतिष्ठा
पूर्वगामीपश्चगामी
प्रायःबहुधा
परिमितअपरिमित
प्रीतिद्वेष
परिणतअपरिणत
प्रौढ़अप्रौढ़
पूर्णअपूर्ण
प्रतिपन्नअप्रतिपन्न
पाच्यअपाच्य
पक्षविपक्ष
परिग्रहीअपरिग्रही
पात्रअपात्र
पोषितकुपोषित/अपोषित
प्राचीनआधुनिक
पृथकसंयुक्त
पावनअपावन
प्रजातंत्रराजतंत्र
पाठ्यअपाठ्य
पदोन्नतपदावनत
पालकघातक
प्रवेशनिर्गम
पारदर्शकअपारदर्शक
प्रकाशअन्धकार
पितामाता
प्रतीचीप्राची
पूर्वपश्चिम
प्रगतिशीलअप्रगतिशील
पौष्टिकअपौष्टिक
प्रावैगिकस्थैगिक
पूर्वउत्तर
प्रशस्तअप्रशस्त
पूर्णिमाअमावस्या
प्रशिक्षितअप्रशिक्षित
पौरस्त्यपाश्चात्य
प्रलयसृष्टि
परितुष्टकुंठित
प्रच्छन्नअप्रच्छन्न
प्रज्ञाअविवेक
प्रकृतअप्रकृत
प्रत्याशितअप्रत्याशित
प्रतिबद्धअप्रतिबद्ध
पतझड़वसंत

‘फ’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
फलअफल
फूलकाँटा
फाटकहाटक
फुल्लम्लान
फैलनासिकुड़ना
फ़िरनास्थिर
फ़ायदानुकसान
फलदायकनिष्फल
फ़जीहतइज्जत

‘ब’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
बलवानबलहीन
बंधनमोक्ष/मुक्ति
बलिष्ठदुर्बल
वृहतलघु
बचपनयौवन
बहिष्कारस्वीकार
बड़ाछोटा
बहिरंगअन्तरंग
बहुतथोड़ा
बंध्यास्वीकार
बढ़ियाघटिया
बोध्यअबोध्य
बर्बरसभ्य
बेडौलसुडौल
बहुतायतकमी
बिम्बप्रतिबिम्ब
बेमेलसंगत
बुढ़ापाजवानी
बाधितअबाधित
बुद्धिमानमूर्ख
बंधुत्वशत्रुत्व
बुराईभलाई
बाढ़सूखा
बोधअबोध
बाहरभीतर
बिहानआज

‘भ’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
भगवानभगवती
भोलाचालाक
भयसाहस
भीषणसौम्य
भव्यअभ्व्य
भग्नअभग्न
भद्रअभद्र
भंगुरअभंगुर
भक्ष्यअभक्ष्य
भोग्यअभोग्य
भंजकयोजक
भक्तअभक्त
भारीहल्का
भलाईबुराई
भाग्यदुर्भाग्य
भिन्नअभिन्न
भावअभाव
भूतभविष्य
भयभीतनिर्भय
भूगोलखगोल
भ्रान्तनिर्भ्रान्त
भोगीयोगी
भूषणदूषण
भोज्यअभोज्य
भावीअतीत
भौतिकअध्यात्मिक
भलाबुरा
भाईबहन
भेदअभेद

‘म’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
महात्मादुरात्मा
मनुजदनुज
मन्दत्वरित
मौखिकलिखित
मधुतिक्त/कटु
मितअपरिमित
ममतानिर्ममता
मुसीबतआराम
मानवदानव
मुखप्रतिमुख/पृष्ठ
मानवीयअमानवीय
मार्जितअमार्जित
मानवतादानवता/नृशंसता
मूढ़ज्ञानी
मालिकनौकर
मिलनविरह/बिछोह
महीनमोटा
मृदुलकठोर
मतविमत
मिथ्यासत्य
मस्रणरूक्ष
मैत्रीअमैत्री
मेहमानमेजबान
मिश्रितअमिश्रित
मितव्ययिताअमितव्ययिता
मूर्तअमूर्त
मीठाकड़वा
मित्रशत्रु
मुदितखिन्न
मूलनिर्मूल
मूकवाचाल
मूल्यवानमूल्यहीन
महायोगीमहाभोगी
मौनमुखर
मानअपमान
मोक्षबंधन
मिटअमिट
मरहूमजीवित
महलझोपड़ी

‘य’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
यशअपयश
योग्यतायोग्यता
यथार्थकल्पना/आदर्श
यौवनबुढ़ापा
यादभूल
योग्यअयोग्य
युद्धशान्ति
योगवियोग/भोग
योगीभोगी
याचकअयाचक
यंत्रणासुख
यतअसंयत

‘र’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
रतविरत
रूढ़िबद्धरूढ़िमुक्त
रक्षकभक्षक
रूक्षमृदु
रचनाध्वंस
रौद्रअरौद्र
रागविराग
रद्दबहाल
राजा/रावरंक/प्रजा
खालीभरा
राक्षसदेवता
रूदनहास्य
रहमदिलबेरहम
रोगीनिरोगी
राजतंत्रजनतंत्र
राहतप्रकोप
रागीविरागी
रिक्तसिक्त
रातदिन
रूपकुरूप
रूढ़िवादीस्वच्छन्दतावादी
रुचिअरूचि
रंगीनरंगहीन

‘ल’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
लक्ष्यअलक्ष्य
लौकिकअलौकिक
लघुदीर्घ/गुरु
लौहअलौह
लचीलाकठोर
लाघवगौरव
लम्बाईचौड़ाई
लुप्तव्यक्त/प्रकट
लाभहानि
लोहितअलोहित
लिप्तनिर्लिप्त
लापरवाहसावधान
लिखितमौखिक
लुभावनाघिनौना
लेनदेन
लक्षितअलक्षित
लोकपरलोक
लोकातीतसाधारण
लोलुपअनासक्त

‘व’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
वर्तमानभूत
विश्लेषणसंश्लेषण
व्यस्तअव्यस्त
व्याससमास
व्यक्तिगतसार्वभौम
वनस्थलमरूस्थल
वादप्रतिवाद
विरतनिरत
विकारीअविकारी
विशालकायक्षीणकाय
विजयपराजय
विदग्धअविदग्ध
विकासह्रास
विचारितअविचारित
विराट/विशालक्षुद्र
विबुधअविबुध
विशेषसाधारण/सामान्य
विकृतअविकृत
विनतउददंड
वसंतपतझड़
विभवपराभव
विकलअविकल
वरवधू
विद्यमानअविद्यमान
विधवासधवा/सुहागन
वर्ण्यअवर्ण्य
विपन्नसंपन्न
विभक्तअविभक्त
विदाईस्वागत
विहितअविहित
व्यष्टिसमष्टि
वैदिकअवैदिक
विचलितअविचलित
विश्वसनीयअविश्वसनीय
विज्ञअविज्ञ
विलम्बअविलम्ब
विपदसपद
विनीतधृष्ट
विरलसुलभ
विस्तारणसंक्षेपण
व्याप्तअव्याप्त
विश्वासअविश्वास
व्यग्रअव्यग्र
विस्मरणस्मरण
वैमनस्यसौमनस्य
विषादहर्ष
विश्वस्तअविश्वस्त
विशिष्टसामान्य
विस्तीर्णअविस्तीर्ण
वीरकायर
व्यवहृतअव्यवहृत
विहितनिषेध
वनमरू
विद्वान्मूर्ख
वृद्धबालक
वेदनापरमानन्द
विदेशीस्वदेशी
विनम्रउच्छृंखल

‘श’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
शकुनअपशकुन
शब्दनिःशब्द
शान्तिअशान्ति
शक्तिक्षीणता
शासकशासित
शरणअशरण
शालीनधृष्ट
शत्रुतामित्रता
शिखनख
शस्त्रअस्त्र
शोषकपोषक
शिष्टअशिष्ट
शोभनीयअशोभनीय
शिक्षितअशिक्षित
शाश्वतक्षणिक
शिक्षाअशिक्षा
शापवरदान
शीर्ष/शिखरतल
श्लीलअश्लील
शिष्यगुरु
शर्मदारबेशर्म
शीतलउष्ण
शुष्कआर्द्र
शुभअशुभ
शूरभीरू
शुद्धिअशुद्धि
श्वासउच्छ्वास
शुक्लकृष्ण
शोहरतबदनामी
शुल्कनिःशुल्क
शोधितअशोधित
शुचिअशुचि
शंकनिशंक
शेषअशेष
शोभनअशोभन

‘ष’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
षन्डत्वपुंसत्व
षन्डमर्द

‘स’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
सभ्यअसभ्य
स्वामीसेवक
संपन्नविपन्न
स्वार्थीपरार्थी
सत्कारतिरस्कार
स्पष्टअस्पष्ट
सबलदुर्बल
संकल्पविकल्प
समावेशअनवेश
स्वजातिविजाति
सनाथअनाथ
स्वीकृतिअस्वीकृति
सनातनीप्रगतिवादी
सामयिकअसामयिक
ससीमअसीम
सामिषनिरामिष
सदाचारदुराचार
साहसभय
सरलकठिन
सात्विकतामसिक
सवर्णअसवर्ण
साक्षरनिरक्षर
समूलनिर्मूल
साहचर्यपृथक्करण
सत्यअसत्य/झूठ
सन्निविष्टननिस्तारण
स्थिरचंचल
सातत्यअसातत्य
सितअसित
सहयोगीप्रतियोगी
संगतअसंगत
स्वदेशविदेश
संपदविपद
सज्जनदुर्जन
संकोचनिःसंकोच
सत्कर्मदुष्कर्म
संयोगवियोग
स्थावरजंगम
संश्लिष्टविश्लिष्ट
सगुणनिर्गुण
संतअसंत
सृजनविनाश
संधिविग्रह
सतअसत
सपूतकपूत
स्थूलसूक्ष्म
सक्षमअक्षम
स्वदेशीविदेशी
सुकृतिकुकृति
सुनामदुर्नाम
सुदूरनिकट
सुमुखदुर्मुख
सुमार्गकुमार्ग
सेवितअसेवित
सुपथकुपथ
स्तब्धअस्तब्ध
सुन्दरकुरूप
सुसाध्यदु:साध्य
सुपात्रकुपात्र
सुशीलदु:शील
सुसंगतिकुसंगति
सुगंधदुर्गंध
स्खलितअस्खलित
सुधागरल
स्थिरचित्तअस्थिरचित्त
सूक्ष्मस्थूल
सुसमयकुसमय
सुलभदुर्लभ
सुलक्षणकुलक्षण
सौम्यउग्र
सुकालदुष्काल
सचेतअचेत
सुगतिदुर्गति
सजलनिर्जल
सुधार्यअसुधार्य
सुरीतिकुरीति
सैद्धांतिकअसैद्धांतिक
स्पृश्यअस्पृश्य
स्मरणीयविस्मरणीय
सुबोधदुर्बोध
स्वाभाविकअस्वाभाविक
सौभाग्यदुर्भाग्य
स्वार्थपरमार्थ
सुमतिकुमति
सुखान्तदुखान्त
सुरअसुर
सुफलकुफल
सुप्रबंधकुप्रबंध
स्याहसफ़ेद
समावेशनअनावेशन
स्निग्धअस्निग्ध
स्वर्गनरक
स्थैर्यअस्थैर्य
संतोषअसंतोष
स्वावलम्बीपरावलम्बी
सरसनीरस
स्पर्द्धासहयोग
सहितरहित

‘ह’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
हर्षविषाद
हमदर्दबेदर्द
हमारातुम्हारा
हतअहत
हँसनारोना
हिंसाअहिंसा
ह्रस्वदीर्घ
हास्यरूदन
हितअहित
ह्रासवृद्धि
हेयग्राह्य
हारजीत
होनीअनहोनी
हानिलाभ

‘क्ष’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
क्षरअक्षर
क्षतिलाभ
क्षमादण्ड
क्षुद्रमहत
क्षणिकशाश्वत
क्षुब्दशान्त
क्षयअक्षय
क्षोभप्रसन्नता
क्षीणस्वस्थ

‘त्र’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
त्रिकोणषटकोण
त्रिकुटीभृकुटी

‘ज्ञ’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
ज्ञानअज्ञान
ज्ञानीमूढ़/मूर्ख
ज्ञेयअज्ञेय
ज्ञातअज्ञात

‘श्र’ वर्ण के विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्द
श्रापआशीर्वाद
श्रोतावक्ता
श्रद्धाअश्रद्धा
श्रवणदर्शन
श्रीमानश्रीमती
श्रांतप्रसन्न
श्रृंखलाविश्रृंखला
श्रव्यदृश्य

विलोम शब्द से संबंधित कुछ महत्वपूर्ण प्रश्न

  1. आसमान का विलोम शब्द क्या है?

    धरती

  2. व्यक्तित्व का विलोम शब्द क्या है?

    सामाजिक

  3. घर का विलोम शब्द क्या है?

    घर/बेघर

  4. व्यक्तिगत का विलोम शब्द क्या है?

    सामूहिक/सामाजिक

  5. आग का विलोम शब्द क्या है?

    पानी

  6. ख़ुशी का विलोम शब्द क्या है?

    गम

  7. सुबह का विलोम शब्द क्या है?

    शाम

अंतिम शब्द

अंत में आशा करता हूँ कि यह लेख आपको पसंद आया होगा और आपको हमारे द्वारा इस लेख में प्रदान की गई अमूल्य जानकारी फायदेमंद साबित हुई होगी।

अगर इस लेख के द्वारा आपको किसी भी प्रकार की जानकारी पसंद आई हो तो, इस लेख को अपने मित्रों व परिजनों के साथ फेसबुक पर साझा अवश्य करें और हमारे वेबसाइट को सबस्क्राइब कर ले।

5/5 - (3 votes)

Similar Posts

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *